Nigarhane Sanat Dergisi Arşiv

Mimar Sinan’ın ustalık eseri olarak tanımlanan Edirne Selimiye Camii XVI. yüzyılın ikinci yarısında 1568-1574 yılları arasında Sultan II. Selim tarafından yaptırılmıştır. Cami, medrese, arasta ve sıbyan mektebinden meydana gelen külliyenin cami bölümü 130 × 190 m. ölçüsündedir ve Osmanlı mimarisinin ulaştığı en yüksek düzeyi temsil etmektedir. Cami mimari yapısının yanında kalemişi tezyinatı da dikkat çeken özelliğe sahiptir. Caminin müezzin mahfelinde yer alan ahşapüstü kalemişleri devrinin özgün tasarımları olarak günümüze ulaşan en güzel örnekler olmakla birlikte, tezyinat bağlamında değerlendirdiğimizde, sıva üstü kalem işlerinin pek çok yerinde yanlış uygulamaların olduğu görülmektedir. Caminin geçmiş dönemlerde birtakım restorasyonlara tabi olması ve bu süreçlerde kalemişi nakışlara da bazı müdahalelerin olduğu görülmektedir. Osmanlının batı etkisinde kaldığı dönemde yapılan onarımlarda yapının özgün nakışlarına önem verilmemiş ve onarımın gerçekleştiği devrin tezyinatına uygun tasarımlarla restorasyonlar tamamlanmıştır. Maalesef akımdan Mimar Sinan’ın bu en önemli eseri de etkilenmiştir. Günümüzde yeniden onarımı gerçekleştirilen caminin asli yapısına uygun ve devrinin özgün nakışları ile yeniden buluşması arzu edilmektedir. Bu itibarla makalemizin içeriğinde caminin kalemişi tezyinatının geçmişte geçirmiş olduğu doğrular ve yanlışlar ele alınacaktır.

Döneminde oldukça rağbet gören Muhtarü'l-Hikem ve Mehasini'l-Kelim yazma eser; 11. yüzyılında İbn Fatik tarafından yazılmıştır. Eserde yirmi felsefe bilginlerin isimleri başlığı altında hikmetli sözlerini ve sekiz felsefi bilginin fiziksel özellikleri anlatılmıştır. Aradan geçen yüz yıla rağmen kopyalanarak Avrupa ülkelerine kadar gitmiş ve batı dillerine çevrilmiştir. Eserin minyatürleri 13. yüzyılın ortalarında Mezopotamya’ da yapıldığı tahmin edilmektedir. İncelenen eserin günümüze kadar gelen tek minyatürlü nüshası, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde III. Ahmet 3206 envanter numaraya kayıtlıdır. Tarihsiz olan bu eserin kimin yaptığı da bilinmemektedir. Kitapta 15 varak minyatür bulunmaktadır. Minyatürler Arap- Bizans etkilerini bir arada göstermekte ama Uygur minyatür özellikleri de barındırmaktadır. Muhtarü'l-Hikem ve Mehasini'l-Kelim yazma eserinin içinde yer alan minyatürlerinin ayrıntılı incelenmesi ve Selçuklu döneminde yapılan minyatürlü yazma eserlerle karşılaştırması yapılarak, minyatür farklılıklarını ortaya çıkarmak ve kayıt altına alınması amaçlanmıştır. Eserde giriş ve son varaklarda karşılıklı, satır aralarına da yerleştirilmiş minyatürler bulunmaktadır. Minyatürlerin kompozisyon, desen ve renk unsurları incelenmiştir. Muhtarü'l-Hikem ve Mehasini'l-Kelim yazma eserin 13. yüzyıla ait diğer minyatürlü yazma eserlerle karşılaştırılması yapılmıştır.  Selçuklu Döneminden önce Mezopotamya’da birçok devlet ve uygarlık yaşamıştır. Bu devlet ve uygarlıklar birbirlerinin kültür miraslarının etkisi altında kalmıştır. Minyatür sanatı bu etkinin en belirgin örneklerini sunmaktadır. Helenistik, Moğol ve Arap kültürlerin karışımı ile oluşan Selçuklu minyatürü yenilikçi tarzlarını ortaya koymuştur.

Gelenek kavramı günümüz bakış açısıyla değerlendirildiğinde, geçmişten bugüne ulaşmış tüm kültürü sanatı ve eserleri kavramaktadır. Yenilik ise, şu andan sonra olacak tüm değişimler, kültürel etkiler ve olacak olan olaylar şeklinde değerlendirilebilir. Modern kavramı ise, geleneğe sırtını dönmemiş ve günümüzde üretilmiş eserler için kullanılan bir terimdir. Bu bağlamda değerlendirdiğimizde modern ve çağdaş olan, geçmişten gelen kavramları, sistemleri ve tarzları taşımak durumundadır. Dünya genelinde oluşan tüm sanatlardaki yeni tarzlar, önceki tarzların adeta kucağında doğar ama doğduğu andan itibaren onunla savaşmaya başlar ve onu itibarsızlaştırarak yerini almak gibi bir metot izler. Bu sebeple yenilik adı altında yapılan çağdaşlaşma adımları zamanla asıl tarzların yerini almaya başlar. Zamanla onlar da tarzlar arasındaki geçişi sağlar ve klasik olur. Yaşadığımız zaman diliminde, kültür ve sanatımızın kökleri, geçmişle bağını ne ölçüde kopartıyorsa, o ölçüde kimliğimizi yitirme tehlikesiyle yüz yüzeyiz demektir. Böyle bir durumda ise, sanatımızın ne hayatiyetini sürdürebilme ne de yeni değerler üretebilme gücü kalır. Bu da bozulmanın, gerilemenin ve yok oluşun işaretidir.  Makalemizde de bu noktaya değinen görüşlerimiz ve eleştirilerimiz bulunmaktadır.

Geleneksel Türk sanatlarında gelenek ve gelecek kavramları toplantı, sempozyum ve buluşmalarda tartışılmaktadır. Bazı kesim gelenekten ödün vermeden geleceği inkâr eder. Geleceği savunan kesim ise, geleneğin geçmişten gelen bir olgu olduğunu ve klasikten vaz geçilmesi gerektiğini savunmaktadır. Gelenek ve gelecek birbirine zıt kavramlar gibi görünmesine karşın, aslında temelde birbiri ile birlikte yürüyebilecek özelliktedir. Her sanat branşının bir geleneği vardır ama moderni yoktur, sadece sanatın gelişimi ve ilerlemesi vardır. Bu sebeple modernleşme yerine yenileşme tabirini kullanmak daha doğru bir yaklaşım olacaktır.  Geçmişi yüzyıllar öncesine dayanan, bugün “Geleneksel sanatlar, Gelenekli sanatlar” ve benzeri tabirlerle isimlendirdiğimiz bu kadim sanatlarımızın mihenk taşlarından biri de hiç şüphesiz, tezhip sanatımızdır ki kültürümüzün kesintiye uğramadan günümüze kadar getirdiği çok önemli kollarından biridir.  Makalemizde klasik tezhip anlayışı ile modern ismi ile tanımlanan yenileşme hareketlerinin birbiri üzerinde hâkimiyet kurmadan, birlikte nasıl var olunacağına dair mülahazalar sunulmuştur. Özellikle yenilik hareketleri ile klasik geleneksel anlayışın birlikte nasıl yürüyebileceği tanımlanmaya çalışılmıştır.

Necmettin Erbakan Üniversitesi (NEÜ) Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları Bölümü tarafından daha önce 1.Si yapılmış olan Uluslararası Geleneğimiz Geleceğimiz Ve Ustalarımız Sempozyumu 20-22 Ekim 2023 tarihinde tekrar düzenlenmiştir. 2. Uluslararası Geleneğimiz Geleceğimiz Ve Ustalarımız Sempozyumu, Çalıştayı ve Sergisi olmak üzere üç aşamada yapılmıştır. Sempozyumun yapılacağı yer olarak da Konya Karatay Termal Tatil köyü tercih edilmiştir. Sempozyum düzenleme kurulu; •Prof. Dr. Mehmet BİREKUL – Necmettin Erbakan Üniversitesi Rektör Yardımcısı, Geleneksel Sanatlar Uygulama ve Araştırma Merkezi •Prof. Dr. Muhiddin OKUMUŞLAR - Necmettin Erbakan Üniversitesi Geleneksel Sanatlar Uygulama ve Araştırma Merkezi •Doç. Dr. Ali Fuat BAYSAL - Başkan, Necmettin Erbakan Üniversitesi Geleneksel Sanatlar Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü •Dr. Öğr. Üyesi Çiğdem ÖNKOL ERTUNÇ - Necmettin Erbakan Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi •Dr. Öğr. Üyesi A. Zehra SAYIN - Necmettin Erbakan Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Mimarlık Fakültesi •Osman CİĞER - Karatay Belediye Başkan Yardımcısı •Nuri KELEŞ – Karatay Belediyesi Kültür İşleri Müdürü •Ahmet AKCAN - Geleneksel Sanatlar Derneği