Nigarhane Sanat Dergisi Son Sayı

Defterdar Ahmet Paşa Camii olarak da bilinen Gümülcine Yeni Camii bünyesinde barındırdığı 16. yüzyıl Osmanlı tezyinatı ile dikkat çeken önemli bir yapıdır. Caminin ahşap üstü kalemişi, çini ve taş işçiliğindeki tasarımlar günümüze kadar restore edilmeden ulaşabilmeyi başarmış devrinin en önemli örnekleri arasında yer alır. Harimdeki üç bölümlü mahfil tavanlarında 16. yüzyıl ahşapüstü kalemişi uygulanmışken, bordürlerin tezyinatı ahşap üzerine gerilen bez (tuvale) tatbik edildiği görülmektedir. Uygulamalarda motifler detaylı ve titizlikle çalışılmış bazı motiflerin zemini kabartılarak üzerleri varak altın ile kaplanmıştır. Bez veya ahşap üzeri kalemişlerinde çoğunlukla tercih edilen bu teknikte kabartma ve altın varak tasarıma zenginlik kazandırmaktadır.Defterdar Ahmet Paşa Camii olarak da bilinen Gümülcine Yeni Camii bünyesinde barındırdığı 16. yüzyıl Osmanlı tezyinatı ile dikkat çeken önemli bir yapıdır. Caminin ahşap üstü kalemişi, çini ve taş işçiliğindeki tasarımlar günümüze kadar restore edilmeden ulaşabilmeyi başarmış devrinin en önemli örnekleri arasında yer alır. Harimdeki üç bölümlü mahfil tavanlarında 16. yüzyıl ahşapüstü kalemişi uygulanmışken, bordürlerin tezyinatı ahşap üzerine gerilen bez (tuvale) tatbik edildiği görülmektedir. Uygulamalarda motifler detaylı ve titizlikle çalışılmış bazı motiflerin zemini kabartılarak üzerleri varak altın ile kaplanmıştır. Bez veya ahşap üzeri kalemişlerinde çoğunlukla tercih edilen bu teknikte kabartma ve altın varak tasarıma zenginlik kazandırmaktadır. Altın, mercan kırmızı, kobalt mavisi ve gülkurusu gibi renkler dönemin kalemişi tezyinatında tercih edilen renkler arasındadır. Tasarımlarda yer alan hatâi, bulut ve rûmî motifler de yine devrin tezyinat anlayışında fazlaca kullanılan motifler arasındadır. Trakya sınırımızın yaklaşık yüz kilometre uzağında yer alan Gümülcine Yeni Camii’nin özgün kalemişlerinin rölöve ve detaylı fotoğraflar ile kayıt altına alınması, bilim ve sanat dünyasına tanıtılması tarihi bir sorumluluktur.

Bu makale, Topkapı Sarayı Müzesi’nde yer alan ve E.H 485 envanter numaralı Sancak Kur’an-ı Kerimi’nin incelenmesine odaklanmaktadır. İslam hat sanatında önemli bir yere sahip olan Ma'kıli yazıların, bu eserdeki estetik, dini ve sembolik anlamları ele alınmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun askeri ve manevi yapısında merkezi bir rol oynayan bu Kur’an-ı Kerim, savaş alanlarında manevi bir kalkan olarak kullanılmış ve Osmanlı askerlerinin moral ve zafer inancını pekiştiren bir unsur olmuştur. Sancak Kur’an-ı Kerimi, İslam sanatında yazıların çok yönlü işlevlerini anlamamıza yardımcı olmakla kalmayıp, aynı zamanda Osmanlı dönemindeki askeri stratejiler ve manevi inanışlar hakkında da yeni bir bakış açısı sunmaktadır. Ma'kıli yazıların tarihsel gelişimi, yapısal özellikleri ve İslam sanatındaki yeri analiz edilmiştir. Yazıların sert ve köşeli hatlarla tasarlanmış geometrik yapısının, Osmanlı döneminde gücü simgelediği vurgulanmaktadır. Ayrıca, eserin fiziksel özellikleri, ciltleme teknikleri ve kapak süslemeleri değerlendirilmiş, üzerindeki yazıların içerdiği mesajlar incelenmiştir. Sonuç olarak, çalışma, Sancak Kur’an-ı Kerimi’nin askeri sancak olarak kullanımının hem estetik hem de manevi boyutlarını ortaya koymaktadır. Ma'kıli yazılar, askerlere manevi destek sağlarken, düşman üzerinde de psikolojik bir üstünlük kurmayı hedeflemiştir. Makale, bu eserin Osmanlı İmparatorluğu’nun dini ve askeri gücünü temsil eden nadir bir örnek olduğunu ve İslam sanatında yazıların çok yönlü işlevlerini anlamamıza katkı sunduğunu ortaya koymaktadır. Bu çalışma, İslam sanatında yazının estetik, dini ve sembolik işlevleri üzerine yapılan araştırmalara önemli bir katkı sağlamaktadır. Bu çalışmanın bulguları, İslam sanatında yazının estetik, dini ve sembolik işlevleri üzerine yapılan araştırmalara önemli bir katkı sağlamaktadır. Özellikle Osmanlı sancaklarındaki Ma'kıli yazıların manevi ve sembolik anlamlarını anlamak isteyen sanat tarihçileri ve araştırmacılar için yeni bakış açıları sunmaktadır.

Fars edebiyatının en önemli şairlerinden Sa’dî-i Şîrâzî, duygu ve düşüncelerini tasavvufî bir şekilde kaleme almış, yazmış olduğu manzum ve mensur eserleri Külliyât adı altında toplanmıştır. Kendine has anlatımıyla müstesna bir yere sahip olan Sa’dî-i Şîrâzî’nin eserleri yüzyıllar boyunca farklı merkezlerde çoğaltılan edebî yazmaların başında yer almıştır. Özellikle Safeviler Döneminde Şiraz kenti söz konusu eserin çok sayıda hazırlandığı bir merkez olmuştur. Külliyât eserinde bulunan minyatürler metin içerisinde önemli hikâyelerin betimlenerek okuyucu için daha ilgi çekici hale gelmesi sağlanmıştır. Ticari bir üretimin söz konusu olduğu Şiraz kentinde minyatürlü Külliyât-ı Sa’dî nüshalarına özellikle Osmanlı coğrafyasından talep çok olmuştur. Bu durumu yurt içi müze ve kütüphanelerde söz konusu eserin çok sayıda nüshası bulunması desteklemektedir. Bugün Koyunoğlu Şehir Müze ve Kütüphanesi 14694 envanter numarasına kayıtlı Külliyât-ı Sa’dî nüshası içerisinde bulunan on iki sayfa minyatür, hikayelerin betimlenişi ve üslup özelliği itibariyle oldukça önemlidir. Daha önce incelenmemiş söz konusu yazma içerisinde takdim ve bitiş minyatürleri yanı sıra Gülistân adlı eser içerisinde 3 adet minyatür; Kitâbu Bostân Şeyh Aleyhi’r-rahme içerisinde 3 adet minyatür, Kasâyid-i Fârisi içerisinde 1 adet minyatür, Tayyibât içerisinde 2 adet minyatür ve Muzhikât içerisinde 1 adet minyatür bulunmaktadır. Külliyât içerisinde takdim ve bitiş minyatürleri hariç anlatılan hikâye, kaside veya gazel anlamına göre minyatürlü sayfalar tasarlanmıştır. Özellikle hikâye içerisinde anlatılmak istenen en vurgulu yerin musavvir tarafından resmedildiği dikkat çekmektedir. İstinsah tarihi bulunmayan eserde on altıncı yüzyıl sonu ve on yedinci yüzyıl başı minyatür üslup etkisi hissedilmektedir. Bu minyatürlü eserin incelenmesi ile söz konusu dönemin siyasi durumunun Şiraz bölgesi sanatsal faaliyetlerine ne etkide yansıdığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

Huzûr-ı Pîr; Gümüş kapıdan Hz.Mevlâna’nın türbesine kadar uzanan ve Kademât-ı Pîr denilen mekânın güney kısmında yer alan Hz. Mevlâna’nın ailesi ile Mevlevî büyüklerinin mezarlarının bulunduğu Kıbâbu’l- Aktâb, Post Kubbesi, aileyle birlikte Konya’ya gelen Horasan erenlerinin sandukaları ve külliyenin ilk yapısı olan Kubbe-i Hadrâ’dan meydana gelen alanın tamamına verilen isimdir. Bu alan Kubbe-i Hadra ile birlikte 8 kubbeden oluşmaktadır. (Plan 1) Kültürümüzde cenaze için saygı sadedinde türbe yapımına özel bir önemin atfedildiği malumdur. Vefat eden şahsiyetin kutsiyeti nispetinde farklı tip ve ölçülerde abidevi mezarlar inşa edilmiştir. İslam düşünce tarihinde önemli bir isim olan Mevlânâ Celaleddin Rûmi için de vefatının ardından Konya’da devrin mimari ve tezyînî özelliklerini ihtiva eden abidevi bir mezar yapısı inşa edildiği bilinmektedir. Hz. Mevlânâ’nın babası Sultânü'l-Ulemâ Bahâeddin Veled 12 Ocak 1231 yılında Konya'da vefat edince şehrin surları dışındaki Selçuklu Saray erkanının Gül Bahçesi olarak kullandığı bugün Mevlânâ Dergâhı olarak bilinen alan mezar yeri olarak seçilmiş ve defnolunmuştur . Bu süreçte Bahâeddin Veled’in kabri üzerine de bir türbe inşa edildiği bilinmektedir. Senayi Dede’ye atfedilen rivayette Sultan Alaaddin, Konya Kalesini inşa ettikten sonra türbeyi yaptırmıştır . Bahâeddin Veled’in üzerine yapılan türbenin niteliği konusunda çok fazla bilgi bulunmamasına karşın yapının en azından Mevlânâ Türbesi kadar gösterişli olduğu kendisini Karaman’dan Konya’ya davet eden ve ikramlarda bulunan Sultan Alâeddin’in, Bahâeddin Veled için abidevi bir türbe yaptırmış olması kuvvetle muhtemeldir. Hz. Mevlânâ da 1273 yılında vefatının ardından, babası Bahâeddin Veled’in kabrinin bulunduğu bahçeye defnedilmiş ve Muînüddin Süleyman Pervâne, eşi Gürcü Hatun ve Alâmeddin Kayser’in katkılarıyla Hz. Mevlânâ için bir türbe yaptırılmıştır.Bahâeddin Veled’inBahâeddin Veled’inBahâeddin Veled’inBahâeddin Veled’in

Günümüz dünyasına kadim bir medeniyetin mirası olan, bulunduğu coğrafyanın ilim, irfan ve kültürünü yansıtan eserlerin yer aldığı kütüphanelerin büyük çoğunluğu vakıflar yolu ile vücuda gelmiştir. Vakıf kültürü kendisini kütüphanecilik faaliyetlerinde de hissettirmiş ve bunun sonucunda vakıflar yoluyla kütüphaneler kurulmaya başlanmıştır. Vakıf kütüphanelere bağışlanan eserlere basılmak üzere hazırlatılan vakıf mühürleri yazma eserlerin genellikle 1a ya da zahriye sayfasında görülmektedir. Kitapları korumak ve vakıf olduğuna dikkat çekmek ve o eseri herkesin kullanımına sunmak amacıyla hazırlanan vakıf kayıtları ise vakıf mührüyle aynı sayfada yer almaktadır. Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi’nde yer alan 12 bin yazma eserde tespit edilen 55 vakıf mührünün değerlendirilmesinden oluşan “Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’nde Bulunan Vakıf Mühürleri ve Analizleri” başlıklı tez çalışmasından üretilen bu çalışmamızda vakıf kayıtları ve mühürlerin biyografik açıdan değerine vurgu yapılmıştır. Mühür ve kayıtlarda geçen isim, lakap, künye, mekân yahut meslek bilgileri araştırmacılara kolaylık sağlayacak tarihî birer vesika niteliğindedir. Vakıf kayıtları dönemin sanatsal ve kültürel durumu hakkında da bizlere bilgiler vermektedir. Mühürlerin bir şahsa aidiyeti ifade etmesi ve imza olarak kullanılması farklı kategoriler altında incelenebilecek pek çok tanıtıcı ifadeyi bünyesinde barındırmaktadır. Özellikle vakıf mühürleri ile birlikte aynı sayfaya düşülen vakıf ve temellük kayıtlarından yola çıkarak mühür sahibi hakkında tanıtıcı bilgiler vermesi bakımından ciddi öneme sahiptir. Yazma eserlerde yer alan vakıf mühürlerinde eserin vakfedildiğine dair bir ifade, vâkıfın adı, künyesi yahut lakabı, baba adı, mesleği, vakfedilen yer, tarih ve özellikle vakıf şartlarını içeren bilgilere ulaşmak mümkündür. Tüm bu bilgilerden yola çıkılarak mühür sahibi ve eserin izlediği yol hakkında detaylı bilgilere ulaşılabilmektedir. Birden fazla mühre sahip olan kişilerin mühürleri incelenerek biyografilerine dair farklı bilgilere ulaşılabilir.

Gelenek, sadece geçmişin bir mirası ya da tarihin tozlu raflarında saklanan bir hatıra değildir; aksine, bugünü anlamlandıran ve geleceği şekillendiren dinamik bir güçtür. Gelenek, insanın varlık âlemiyle kurduğu ilişkiyi anlamlandırma çabasıdır ve bu ilişki, geçmişin birikimiyle bugünü kavrayan ve geleceğe yön veren bir süreklilik içinde var olur. Gelenek kavramı durağan bir kavram olmaktan uzaktır; o, sürekli bir dönüşüm ve yenilenme içindedir. Temelinde insanın ahlaki değerlerini, kimliğini ve manevi köklerini koruma çabası yatar. Bu yüzden gelenek, geçmişten bugüne uzanan bir köprü olduğu kadar, geleceğe de bir ışık tutar. Bugünün dünyasında karşılaştığımız birçok sorun, köklerinden kopmuş modernitenin ürünüdür. Oysa gelenek, insanı ve toplumu yeniden köklerine döndüren, ona anlam kazandıran bir rehber olabilir. İslam düşüncesi bağlamında, gelenek hem entelektüel hem de kültürel birikimin temel taşıdır. Ancak bu birikim, sadece geçmişte kalmak için değil, geleceği inşa etmek için vardır. Geleneği anlamak, onu bugünün diline tercüme etmek ve yarınlara aktarmak bizim sorumluluğumuzdur. Bu bağlamda, geleneği sadece nostaljik bir unsur olarak değil, aksine geleceği inşa eden aktif bir kaynak olarak görmek gerekir. Gelecek, geleneğin rehberliğinde kurulduğunda anlam kazanır. Bizler, geçmişin birikimini bugüne taşırken, aynı zamanda geleceği inşa etme sorumluluğunu taşıyoruz. Gelenek, işte bu noktada hem bir rehber hem de bir güçtür. Gelenek, modern dünyanın mekanikleşen ve yalnızca maddeye odaklanan bakış açısına karşı bir denge unsuru sağlar. İnsan ruhunun derinliklerine dokunan gelenek, geçmişin bilgeliğini günümüze taşıyarak, bireyin ve toplumun anlam arayışına yanıt verir. Bu nedenle, gelenek yalnızca korunan bir miras değil, sürekli olarak yeniden üretilen, yaşayan bir olgudur. Onu doğru anlamak ve aktarmak, hem bireysel hem de kolektif kimliğin inşasında hayati bir öneme sahiptir.